بررسی ارتباط بین پیروی از الگوی غذایی مدیترانه‌ای و شیوع دمانس در سالمندان: یک مطالعه مقطعی از مطالعه طولی بیرجند

دمانس یکی از چالش‌های اصلی سلامت عمومی است که با پیری جمعیت در سراسر جهان اهمیت بیشتری یافته است. این بیماری به دلیل تاثیرات قابل توجه بر کیفیت زندگی فردی، سلامت خانواده‌ها، و بار اقتصادی سنگین بر نظام‌های بهداشتی، نیازمند توجه ویژه است. دمانس شامل مجموعه‌ای از بیماری‌های شناختی است که با کاهش توانایی‌های حافظه، تفکر، و عملکرد اجرایی مشخص می‌شود. بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع دمانس است، اما دمانس‌های دیگر نیز وجود دارند که ناشی از اختلالات عروقی یا دیگر مشکلات پزشکی هست (۱). تخمین‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهند که تا سال ۲۰۵۰، تعداد افراد مبتلا به دمانس به بیش از ۱۳۹ میلیون نفر خواهد رسید، که این موضوع نگرانی‌های عمده‌ای را برای سیاست‌گذاران و پژوهشگران به وجود آورده است (۲).
در این میان، توجه به عواملی که می‌توانند در پیشگیری یا کاهش خطر ابتلا به دمانس نقش داشته باشند، به طور قابل توجهی افزایش یافته است. یکی از این عوامل، تغذیه و الگوی غذایی افراد است. الگوی غذایی مدیترانه‌ای، به عنوان یکی از سالم‌ترین رژیم‌های غذایی، شامل مصرف زیاد میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، ماهی، روغن زیتون، و مصرف محدود گوشت قرمز و فرآورده‌های قندی و محصولات لبنی پرچرب است. این رژیم غذایی در ابتدا در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه شناسایی و مورد توجه قرار گرفت و به عنوان یک الگوی غذایی که می‌تواند به کاهش خطر بیماری‌های مزمن کمک کند، شناخته شده است (۳).
مطالعات زیادی به بررسی تاثیرات مثبت الگوی غذایی مدیترانه‌ای بر سلامت عمومی پرداخته‌اند. به عنوان مثال، نتایج مطالعه‌ای نشان داد که این رژیم غذایی می‌تواند به طور قابل توجهی خطر بیماری‌های قلبی عروقی و مرگ و میر ناشی از آن‌ها را کاهش دهد (۳). این یافته‌ها نه تنها در کشورهای مدیترانه‌ای، بلکه در جوامع دیگر نیز تایید شده‌اند. با این حال، تحقیقات در مورد تاثیرات الگوی غذایی مدیترانه‌ای بر سلامت شناختی و خطر ابتلا به دمانس همچنان در حال گسترش است (۴).
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که الگوی غذایی مدیترانه‌ای ممکن است با کاهش خطر ابتلا به دمانس و بیماری‌های مرتبط با آن همراه باشد. به عنوان مثال، در یک مطالعه کوهورت بزرگ در آمریکا، نشان داده شد که پیروی از این الگوی غذایی با کاهش خطر ابتلا به آلزایمر همراه است (۵). این یافته‌ها در یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز تایید شد که نشان داد الگوی غذایی مدیترانه‌ای با کاهش خطر ابتلا به اختلالات شناختی و دمانس مرتبط است (۶).
بررسی مکانیسم‌های بیولوژیکی:
مطالعات انجام‌شده بر روی تاثیرات الگوی غذایی مدیترانه‌ای بر سلامت شناختی، به مکانیسم‌های مختلفی اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال، نشان داده شده است که این رژیم غذایی می‌تواند به کاهش التهاب‌های سیستمیک و استرس اکسیداتیو کمک کند (۷). هر دو عامل به عنوان خطرات مهم برای دمانس شناخته می‌شوند. مطالعه دیگری نشان داد که پیروی از الگوی غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند به کاهش تجمع پلاک‌های آمیلوئید در مغز کمک کند، که یکی از ویژگی‌های بیماری آلزایمر است (۸).
همچنین، در یک مطالعه کوهورت انجام شده در اسپانیا به این نتیجه رسیدند که پیروی از الگوی غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند باعث بهبود عملکرد شناختی در سالمندان شود (۴). این مطالعه از داده‌های PREDIMED، یکی از بزرگ‌ترین کارآزمایی‌های کنترل شده تصادفی در زمینه تغذیه، استفاده کرده است. نتایج این مطالعه نشان داد که مصرف مواد غذایی موجود در رژیم مدیترانه‌ای، مانند روغن زیتون و مغزها، با کاهش نرخ زوال شناختی و کاهش ریسک دمانس همراه است.
مطالعات مقایسه‌ای و تفاوت‌های فرهنگی:
تفاوت‌های فرهنگی و جغرافیایی نیز می‌توانند بر تاثیرات الگوی غذایی مدیترانه‌ای بر سلامت شناختی تاثیر بگذارند. در مطالعه‌ای که بر روی زنان سالمند آمریکایی انجام دادند، نشان داده شد که این رژیم غذایی می‌تواند با کاهش خطر زوال عقل مرتبط باشد (۹). در مقابل، مطالعه‌ای که در ژاپن انجام شد، نشان داد که تاثیرات این رژیم بر کاهش خطر دمانس در مقایسه با سایر مناطق کمتر است (۱۰). این تفاوت‌ها ممکن است به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، عادات غذایی و سبک زندگی محلی باشد.
تاثیرات ترکیبی الگوی غذایی و سایر عوامل سبک زندگی:
علاوه بر تغذیه، سایر عوامل سبک زندگی مانند فعالیت بدنی منظم، پرهیز از مصرف سیگار و الکل و داشتن روابط اجتماعی مثبت می‌توانند تاثیرات مثبت الگوی غذایی مدیترانه‌ای را تقویت کنند. به عنوان مثال، در مطالعه‌ای نشان دادند که ترکیب این رژیم غذایی با فعالیت بدنی منظم و سبک زندگی سالم می‌تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به دمانس را کاهش دهد (۱۱). همچنین نشان داده شد که تاثیرات مثبت رژیم غذایی مدیترانه‌ای بر سلامت شناختی در افرادی که از نظر جسمانی فعال هستند و سطح تحصیلات بالایی دارند، بیشتر است (۱۲).
مطالعات در ایران و منطقه خاورمیانه:
در ایران و منطقه خاورمیانه، مطالعات محدودی به بررسی تاثیر الگوی غذایی مدیترانه‌ای بر سلامت شناختی پرداخته‌اند. مطالعه‌ای در ایران نشان داد که پیروی از این رژیم غذایی می‌تواند با بهبود وضعیت شناختی در سالمندان مرتبط باشد (۱۳). با این حال، این مطالعه به صورت مقطعی انجام شده و نتایج آن نیاز به تایید در مطالعات کوهورت آینده‌نگر دارند.
مطالعه کوهورت سالمندان بیرجند فرصتی مناسب برای بررسی ارتباط بین الگوی غذایی مدیترانه‌ای و خطر دمانس در جمعیت سالمندان ایرانی فراهم می‌کند. این کوهورت، شامل جمعیتی متنوع از سالمندان با سبک‌های زندگی و الگوهای غذایی متفاوت است که می‌تواند به درک بهتر از این ارتباط کمک کند.
نیاز به تحقیقات بیشتر در ایران:
با توجه به شیوع بالای دمانس در سالمندان و تغییرات سریع در الگوهای غذایی و سبک زندگی در ایران، نیاز به تحقیقات بیشتری برای بررسی تاثیرات الگوی غذایی مدیترانه‌ای بر سلامت شناختی احساس می‌شود. مطالعات انجام‌شده در سایر کشورها نشان می‌دهند که پیروی از این رژیم غذایی می‌تواند به طور بالقوه خطر ابتلا به دمانس را کاهش دهد، اما برای تایید این یافته‌ها در جمعیت‌های مختلف، نیاز به تحقیقات محلی بیشتری وجود دارد. در این راستا، مطالعه حاضر با استفاده از داده‌های کوهورت سالمندان بیرجند، به بررسی این موضوع خواهد پرداخت و شواهد جدیدی را در مورد ارتباط بین الگوی غذایی مدیترانه‌ای و دمانس در سالمندان ایرانی ارائه خواهد داد.
نتیجه‌گیری:
با توجه به شواهد موجود، پیروی از الگوی غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطر دمانس و بهبود سلامت شناختی در سالمندان ایفا کند. این مطالعه با هدف بررسی این ارتباط در جمعیت سالمندان بیرجند، اطلاعات جدیدی را فراهم خواهد کرد که می‌تواند به سیاست‌گذاران و مقامات بهداشتی در تدوین راهکارهای پیشگیرانه و ارتقاء سلامت سالمندان کمک کند. همچنین، نتایج این مطالعه می‌تواند به عنوان مبنایی برای تحقیقات آینده و بررسی‌های بیشتر در ایران و منطقه خاورمیانه مورد استفاده قرار گیرد.